Ateroskleroza, kronična progresivna upalna bolest arterijske stjenke, glavni je uzrok pobola i smrtnosti od kardiovaskularnih bolesti u velikom dijelu svjetske populacije. Osnovna je karakteristika bolesti formiranje masnih nakupina- plakova u arterijama koji smanjuju njihovu prohodnost i ograničavaju dotok krvi u srčani mišić. Ako je dotok samo djelomično smanjen dolazi da sindroma angine pektoris koja se uobičajeno manifestira stezajućim bolovima u prsima kod većeg fizičkog ili psihičkog naprezanja, a ako se arterija potpuno zatvori dolazi do srčanog infrakta.
Dugo se smatralo da je ateroskleroza degenerativna bolest, tj. neizbježna posljedica starenja, no danas se zna da to nije točno. U modernoj medicini postoji konsenzus da je ateroskleroza stanje pojačanog oksidacijskog stresa zbog masnoća nakupljenih u stjenci krvne žile i posljedične upale te stjenke. Detalji tih kompleksnih zbivanje nisu još u potpunosti rasvijetljeni i često su uzrokom raznih kontroverznih stavova o značaju kolesterola u njima.
Kao vrlo važan sastavni dio svi staničnih membrana u tijelu kolesterol se proizvodi u jetri, a manjim se dijelom unosi hranom. Radi bolje topivosti u krvi veže se za bjelančevine i takvi spojevi se nazivaju lipoproteini. Ima ih više vrsta , a najznačajniji su LDL (kolesterol niske gustoće, tkz. „loši kolesterol“) i HDL (kolesterol visoke gustoće, tkz. „dobri kolesterol“). Lipoproteini su okrugle čestice i njihov prolaz kroz stjenku krvne žile u njenu unutrašnjost jedan je od prvi koraka u razvoju ateroksleroze. Točan mehanizam koji pokreće taj proces nije poznat, ali se zna da je direktno ovisan o koncentraciji kolesterola u krvi i stanju tanke membrane krvne žile („intime“). Dakle, sve što dovodi do povećanja razine kolesterola u krvi (prehrana, bolesti štitnjače, šećerna bolest, nasljedni faktori) ili oštećenja membrane krvne žile (šećerna bolest, visoki krvni tlak, pušenje, nasljedni faktori) ubrzava prolazak kolesterola u unutrašnjost krvne žile. Tu započinje složeni proces kojim se u stvari krvna žila nastoji zaštititi od nepoželjnog nakupljanja masnoća. Aktiviraju se razni biokemijski procesi koji dovode do oksidacije LDL kolesterola i pokreće se jaka upalna reakcija, Njen krajnji produkt su tkz. “pjenaste stanice“ čije nakupine čine glavninu plaka u čijoj se građi nalaze još i kristali kolesterola i nakupine kalcija koje je čine „kapu“ plaka. Vremenom plak raste i sužava lumen krvne žile. Ako je kapa plaka mekana svaki veći podražaj (psihofizčki napor, skok tlaka, duhanski dim, hladnoća…) može dovesti do njenog pucanja. Pokušavajući zacijeliti tu „ozljedu” plaka faktori zgrušavanja u krvi dovode do stvaranja tromba koji naglo i u potpunosti prekida cirkulaciju u opskrbnom području žile dovodeći time do srčanog infarkta. Nasuprot ovim procesima stoji HDL („dobri“) kolesterol koji smanjuje količinu ukupnog kolesterola u krvi ubrzavajući njegov transport u jetru i ublažava upalnu reakciju krvne žile.
Iz ovog proizlaze i osnovne postavke moderne medicine u borbi protiv ateroskleroze koje uključuju :
1. smanjenje razine kolesterola u krvi (pravilna prehrana, statini);
2. smanjenje upale i mogućnosti stvaranja tromba (aspirin) i
3. liječenje doprinosećih faktora (povišen krvni tlak, šećerna bolest, prekid pušenja).
